էկոտուր 2024

• Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական  հիմնախնդիրներ  գիտեք, թվարկեք…

Մարդկությանը հուզող բնապահպանական խնդիրները ներառում են կլիմայի փոփոխությունը, անտառահատումները, օդի, ջրի և հողի աղտոտումը, կենսաբազմազանության կորուստը և բնական ռեսուրսների սպառումը:

• Ի՞նչ կարծիք  ունեք կենսական  միջավայրի  մասին

Կենսական միջավայրը Երկրի վրա կյանքի հիմքն է ՝ ապահովելով մեր գոյատևման և բարեկեցության համար անհրաժեշտ հիմնական ռեսուրսներն ու ծառայությունները: Կարևոր է, որ մենք առաջնահերթություն տանք դրա պահպանմանը կայուն մեթոդների և շրջակա միջավայրի պահպանման ջանքերի միջոցով:

• Որո՞նք  են  առողջ ապրելակերպի սկզբունքները

Առողջ ապրելակերպի սկզբունքներ առողջ քուն, մաքուր ջուր, մաքուր օդ, որակով սնունդ, ֆիզիկական պատրաստության։

• Ինչպիսի՞  թունավոր  նյութեր  կան  օդում, հողում և  ջրում

Շրջակա միջավայրում հայտնաբերված թունավոր նյութերը ներառում են աղտոտիչներ, ինչպիսիք են ծանր մետաղները (օրինակ ՝ կապարը, սնդիկը), թունաքիմիկատները, արդյունաբերական քիմիական նյութերը և դեղագործական արտադրանքները:

• Ո՞րն է համարվում  էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդ

Օրգանական արտադրանքներն այն ապրանքներն են, որոնք արտադրվում և սպառվում են շրջակա միջավայրի վրա նվազագույն ազդեցությամբ, որոնք հաճախ ներառում են օրգանական, տեղական, սեզոնային, բուսական և էկոլոգիապես մաքուր արտադրանք:

• Որո՞նք են սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ  հատկությունները

Սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկությունները վերաբերում են դրանց զգայական հատկություններին, ներառյալ համը, հոտը, հյուսվածքը և տեսքը, որոնք ազդում են սննդի ընկալման և հաճույքի վրա:

• Ի՞նչ  է  <<նիտրատային  աղետը>>

Նիտրատի աղետը” տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ նիտրատների բարձր մակարդակը աղտոտում է ջրի աղբյուրները, ինչը հանգեցնում է առողջական խնդիրների, ինչպիսիք են մետեմոգլոբինեմիան (կապույտ մանկական համախտանիշ) և էկոհամակարգի աղտոտումը:

• Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը չպետք է պարունակի վնասակար կեղտեր, ինչպիսիք են բակտերիաները, վիրուսները, ծանր մետաղները, քիմիական նյութերը և աղտոտիչները ՝ կարգավորող մարմինների կողմից սահմանված անվտանգության ստանդարտներին համապատասխան:

• Ի՞նչ վնասակար հատկություններ ունի քլորով հագեցած ջուրը

Քլորով հագեցած ջուրը կարող է ունենալ սուր համ և հոտ, գրգռել մաշկն ու աչքերը և պոտենցիալ վնասակար ախտահանման ենթամթերքներ առաջացնել օրգանական նյութերի հետ համատեղ:

• Որո՞նք  են  ջրի  ախտոտման  տեսակները  

Ջրի ախտահանման տեսակները ներառում են քլորացում, օզոնացում, ուլտրամանուշակագույն (ուլտրամանուշակագույն) ճառագայթում և ֆիլտրման մեթոդներ, ինչպիսիք են հակադարձ օսմոզը:

• Ի՞նչ  է  թորած  ջուրը,  ինչպե՞ս  են  ստանում թորած ջուր:

Թորած ջուրը զտված ջուր է, որը ստացվում է թորման գործընթացում, որը ենթադրում է ջրի եռացում ՝ գոլորշի ստանալու համար, Այնուհետև գոլորշին խտացնում է հեղուկ ձևի մեջ ՝ թողնելով խառնուրդներ և աղտոտիչներ: թորած ջուրը կարող է լինել կամ թորած, կամ թորած:

Blog as an educational tool (area). How long have you had your blog? How often do you update your blog? Advantages and disadvantages of using blog as an educational tool?

I want to speak about my blog which is an educational tool for me. I have had my blog since 2017. Blog is an endless area. Blog gives us an opportunity to publish our own posts. I update my blog every day, because I do my lessons here. It’s a great advantage to work here, because everybody can see what you have published, you can easily use any item any time you want. You can save your items forever. It also gives you an opportunity to have tags for any item which lets you find everything easily. But it has disadvantages too. You can be attacked by hackers and you can lose everything. Anyway you need to keep your security up to date. Besides others can copy your blogs stuff without asking permission.

Լրացուցիչ առաջադրանքներ

բ)3! 1*2*3=6

դ)n! =1*2*3…n

p=1/6=3!1*2*3=6

բ)2/6=1/3

դ)0/6=0

բ)p6=6!=1*2*3*4*5*6=720

Save Our Environment. We need your help to clean up our city. What have you ever done or are going to do to keep it clean?

People have nearly destroyed our environment and the fauna in general. We have polluted the air, the waters and the soil. We need to think about our planet, if we want to live long and healthy. We should think about our cities and clean them up. We must have different trash bins for different things and sort the trash in order to recycle them easily. We had better have outdoor lessons in the parks and gardens and talk with people who may not think about it. Our school learners and of course me usually clean up our surroundings, plant trees and flowers in the school gardens every year. We should teach our children to take care of the planet at an early age. In order to keep clean our planet I suggest fining people for throwing litter here and there

Homework

1. unfortunately
2. comfortable
3. carelessly
4. unlucky
5. impatient
6. luckiliy
7. patiently
8. careful
9. fortunately
10. comfortable

Homework

1. would’ve won, hadn’t been
2. had known, wouldn’t had married
3. would’ve lend, had asked
4. had had, would’ve spent
5. would’ve been able, had told
6. had asked, would’ve changed
7. would’ve enjoyed, had come

Արշակ 2-րդ, Պապ թագավոր

Թեմա 13.      Պայքար թագավորական իշխանության պահպանման համար.    Արշակ 2-րդ: Պապ թագավոր

Պապի բարեփոխումների շնորհիվ հայոց բանակի թիվը հասնում է մոտ 100 հազարի: Հոգևորականների հարազատներին պարտադրվում է պետական և զինվորական ծառայություն կատարել: Եկեղեցական հողատիրությունը կրճատվում է: Պապի անկախ քաղաքականությանը դեմ էր Հռոմեական կայսրությունը: 373 թ. հռոմեական կայսեր հրամանով խնջույքի ժամանակ Պապին դավադրաբար սպանում են:Հայոց թագավորը երկիրը կառավարել է գործակալությունների միջոցով, որոնց կառավարիչը, վարչապետը կամ տնօրենը կոչվել է գործակալ։ Մարդպետության գործակալությունը հսկել է արքունական տնտեսությունը, կալվածները, գանձերը, եկամուտները, թագավորի պալատը։ Զինված ուժերը վարել է սպարապետության գործակալություններ։ Նախնական ժամանակաշրջանում այն պատկանել է Ամատունի իշխանական տանը, սակայն հետագայում անցել է Մամիկոնյաններին։ Նախաքրիստոնեական Մեծ Հայքում մեծ դատավարության գործակալությունը եղել է հայոց քրմապետի՝ Սլկունի իշխանական տան ժառանգական պատիվը։ Հետագայում, Հայքի քրիստոնեացումից հետո, այն անցել է կաթողիկոսին։ Մաղխազության գործակալությունը հոգացել է թագավորի անձի պաշտպանությունը։ Մաղխազական գունդը Ամենայն Հայոց Արքայի թիկնապահությունն էր։ Այս գործակալությունը եղել է Խորխոռունի իշխանական տան ժառանգական պատիվը. ըստ այդմ, տոհմը նաև հաճախ հիշատակվել է Մաղխազունի ազգանունով։ Թագակապ կամ թագադիր ասպետության գործակալությունը վարել է արքայի թագադրման և այլ արարողություններ։ Գործակալությունը հանդիսանում էր Բագրատունի իշխանական տան (հետագայում՝ արքայատան) ժառանգական պատիվը։ Ներսես Ա–ն Աշտիշատում հրավիրում է Հայ եկեղեցու առաջին ժողովը։ Այնտեղ ընդունված հոգևոր և աշխարհիկ կյանքին առնչվող կանոնների համաձայն` կառուցվում են վանքեր, դպրոցներ, աղքատանոցներ: Ընդունվում է մի կանոն, որով հայոց թագավորին ու մեծամեծներին կոչ էր արվում լինելու գթասիրտ իրենց ծառաների և հասարակ ժողովրդի նկատմամբ: Մյուս կողմից` ծառաներին պատվիրվում էր հնազանդ ու հավատարիմ լինել իրենց տերերին:

Համար մեկ տարրը տիեզերքում ջրածին

1․ Ինչո՞ւ է ջրածինը  համարվում  համար մեկ  տարրը  Տիեզերքում…
Ջրածինը համարվում է Տիեզերքում համար մեկ տարըը, որովհետև միացությունների ձևով ջրածինը չափազանց տարածված տարր է: Նա  կազմում է  ջրի զանգվածի 11%-ը, մտնում է բոլոր բուսական` մրգերի, բանջարեղենների, թթուների,  և կենդանական նյութերի` ճարպերի, սպիտակուցների,  ածխաջրերի, նավթի, և շատ այլ հանքային նյութերի բաղադրության մեջ:  Նա կազմում  է արեգակի և աստղերից շատերի զանգվածի կեսից ավելին: Արեգակնային համակարգի ամենամեծ մոլորակը` Յուպիտերը, համարյա ամբողջովին կազմված է ջրածնից:

2․ Ջրածինը համարվում  է  ապագայի վառելանյութ. ինչո՞ւ. …
Ջրածինը համարվում է ապագայի վառելանյութ, քանի որ ջրածնի այրման ժամանակ մեծ քանակությամբ ջերմություն է անջատվում: Ջրածնի այրումից առաջացած ջերմությունը շատ ավելի մեծ է քան ցանկացած այլ վառելանյութի այրումից: Հենց մեր օրերում ստեղծում են վառելանյութը, լաբորատոր փորձերի և ուսումնասիրությունների միջոցով:

3․ Բնութագրեք  ջրածին   քիմիական տարրը.     
ա) քիմիական նշանը      H                     
բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը 1,00797
գ) մետա՞ղ է.  թե՞  ոչ մետաղ         ոչ մետաղ   
դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է   կարգաթիվ՝ 1, խումբ՝ առաջին, պարբերություն է առաջին 
ե) ջրածնի իզոտոպների բաղադրությունը (միջուկի լիցքը. ..,միջուկում պրոտոների          թիվը…,էլեկտրոնների  թիվը,   էներգետիկ մակարդակների թիվը ) միջուկի լիցքը-1 միջուկում պրոտոների թիվը-1 էլեկտրոնների թիվը-1 էներգետիկ մակարդակների թիվը -1

4․ Ջրածնի  վալենտականությունը և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում.գրեք նյութերի օրինակներ և անվանեք
Ջրածնի վալենտականությունը 1 է: Օքսիդացման աստիճանը -1 է հիդրիթներում, մնացած միացություններում ունի +1 օքսիդացման աստիճան։
Մեթան (CH4)
Ջրածնի վալենտությունը՝ 1
Օքսիդացման աստիճանը՝ -4 (ջրածինը մեթանում ունի -4 օքսիդացման աստիճան)

Հիդրոքլորային թթու (HCl)
Ջրածնի վալենտությունը՝ 1
Օքսիդացման աստիճանը՝ +1 (ջրածինը աղաթթվի մեջ ունի +1 օքսիդացման աստիճան)

5․ Գրեք  ջրածին  պարզ  նյութի բանաձևը և  որոշեք  նրա  հարաբերական մոլեկուլային      զանգվածը` M<sub>r</sub>  և մոլային զանգվածը` M գ/ մոլ
Mr = 2 x 1 գ/մոլ = 2 գ/մոլ

6․ Որոշեք   ջրածինը  օդից  ծանր  է,  թե՞ թեթև է,  քանի ՞ անգամ…
Ջրածինը օդից թեթև է 14,5 անգամ:

7․ Թվարկեք  ջրածնի  ֆիզիկական  և  քիմիական  հատկությունները, որտե՞ղ են  կիրառում    ջրածինը…
Ֆիզիկական հատկություններ:
Անգույն, անհոտ. Ջրածինը իր մաքուր ձևով անգույն և անհոտ է:
Բարձր դյուրավառ. Ջրածինը շատ դյուրավառ է և կարող է հեշտությամբ բռնկվել բոցավառման աղբյուրի առկայության դեպքում:
Ցածր խտություն. Ջրածինը ամենաթեթև գազն է, որի խտությունը շատ ավելի ցածր է, քան օդը:
Ցածր եռման կետ. Ջրածինը եռում է շատ ցածր ջերմաստիճանում՝ -252,87°C (-423,17°F):
Ցածր հալման կետ. Ջրածինը ունի ցածր հալման կետ -259,16°C (-434,49°F):

Քիմիական հատկություններ.
Ռեակտիվություն. Ջրածինը շատ ռեակտիվ է, շատ տարրերի հետ հեշտությամբ ձևավորում է միացություններ:
Այրվողություն. Ջրածինը շատ այրվող է և օդում այրվում է գունատ կապույտ բոցով, առաջացնելով ջրային գոլորշի:
Կրճատման ռեակցիաներ. Ջրածինը հզոր վերականգնող նյութ է և օգտագործվում է արդյունաբերության տարբեր նվազեցման ռեակցիաներում:
Հիդրիդների ձևավորում. Ջրածինը կարող է հիդրիդներ առաջացնել մետաղների հետ, ինչպիսիք են նատրիումի հիդրիդը և լիթիումի ալյումինի հիդրիդը:
Թթու-բազային ռեակցիաներ. Ջրածինը կարող է գործել և որպես թթու, և որպես հիմք՝ թթվային լուծույթներում առաջացնելով հիդրոնիումի իոններ (H3O+), իսկ հիմնային լուծույթներում հիդրիդային իոններ (H-):

Ջրածնի օգտագործումը.
Ջրածնի վառելիք. Ջրածինը որպես վառելիք օգտագործվում է վառելիքի բջիջներում՝ էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար, իսկ ջուրը միակ կողմնակի արտադրանքն է:
Ամոնիակի արտադրություն. Ջրածինը հիմնական բաղադրիչն է ամոնիակի արտադրության մեջ, որն օգտագործվում է պարարտանյութերում և տարբեր քիմիական գործընթացներում:
Ջրածին: Ջրածինը օգտագործվում է յուղերի և ճարպերի հիդրոգենացման մեջ՝ մարգարին և կարճ նյութեր արտադրելու համար:
Մեթանոլի արտադրություն. Ջրածինը օգտագործվում է մեթանոլի արտադրության մեջ, որը կարևոր քիմիական հումք է:
Նավթի վերամշակում. Ջրածինը օգտագործվում է նավթամթերքների վերամշակման մեջ, ինչպիսիք են հիդրոկրեկինգի և հիդրոմշակման գործընթացները:

8․ Ինչպիսի՞  ռեակցիաների  օգնությամբ  են  ստանում  ջրածինը  լաբորատորիայում  և     արդյունաբերության  մեջ….
Մետաղների արձագանքը թթուների հետ: Ջրածին գազը կարող է արտադրվել լաբորատորիայում՝ փոխազդելով մետաղների, ինչպիսիք են ցինկը (Zn) կամ մագնեզիումը (Mg) թթուների հետ, ինչպիսիք են աղաթթուն (HCl) կամ ծծմբաթթուն (H2SO4):
օրինակ.՝ Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2:

9․ Ո՞րն  է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ  նյութը, գրեք  այդ  նյութի քիմիական  բանաձևը  և որոշեք  ջրածնի  զանգվածայլն բաժինը տոկոսով արտահայտած։  
H = 1 գ/մոլ
O = 16 գ/մոլ
2 x 1 + 16 = 18 գ/մոլ
2 x 1 / 18 x 100 = 2/18 = 100 = 1/9 x 100 = 11.11% 

10․ Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր: Ջրի աղտոտման  պատճառները  որո՞նք  են:
Մաքուր խմելու ջուրը վերաբերում է այն ջրին, որն անվտանգ է մարդկանց սպառման համար՝ չներկայացնելով առողջության համար որևէ էական վտանգ:

Մաքուր և առանց հոտի: Մաքուր խմելու ջուրը պետք է լինի թափանցիկ, զերծ տեսանելի կեղտից և չպետք է ունենա տհաճ հոտ:
Այն չպետք է զերծ լինի վնասակար քիմիական նյութերից, ինչպիսիք են ծանր մետաղները (օրինակ՝ կապար, սնդիկ), թունաքիմիկատներ, արդյունաբերական աղտոտիչներ և սինթետիկ օրգանական միացություններ (օրինակ՝ PCBs, դիօքսիններ):

Ցածր մանրէային աղտոտվածություն: Մաքուր խմելու ջուրը պետք է ունենա բակտերիաների, վիրուսների և այլ միկրոօրգանիզմների ցածր մակարդակ, որոնք կարող են առաջացնել ջրային հիվանդություններ, ինչպիսիք են խոլերան, որովայնային տիֆը և գաստրոէնտերիտը:
Հավասարակշռված pH. մաքուր խմելու ջրի pH մակարդակը սովորաբար պետք է լինի չեզոք միջակայքում (pH 6,5 – 8,5), ինչը ցույց է տալիս, որ այն ոչ շատ թթու է, ոչ ալկալային:

Պարունակում է հիմնական հանքանյութեր: Թեև խիստ անհրաժեշտ չէ ջուրը մաքուր համարելու համար, սակայն հաճախ ցանկալի է, որ խմելու ջուրը պարունակի էական օգտակար հանածոներ, ինչպիսիք են կալցիումը, մագնեզիումը և կալիումը համապատասխան քանակությամբ առողջության օգուտների համար:

Ջրի աղտոտման պատճառները բազմաթիվ են և կարող են դասակարգվել տարբեր աղբյուրների և տեսակների:

Արդյունաբերական արտանետումներ: Արդյունաբերությունները հաճախ արտանետում են աղտոտիչներ, ինչպիսիք են ծանր մետաղները, թունավոր քիմիկատները և օրգանական միացությունները ջրային մարմիններ կեղտաջրերի արտահոսքի միջոցով, որոնք կարող են աղտոտել խմելու ջրի աղբյուրները:

Գյուղատնտեսական արտահոսք: Գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող թունաքիմիկատները, թունաքիմիկատները և պարարտանյութերը կարող են ներթափանցել ջրային մարմիններ արտահոսքի միջոցով՝ հանգեցնելով վնասակար քիմիական նյութերի և սննդանյութերի աղտոտման, որոնք վատթարացնում են ջրի որակը:

Քաղաքային արտահոսք: Քաղաքային տարածքները նպաստում են ջրերի աղտոտմանը անձրևաջրերի հոսքի միջոցով, որը կարող է աղտոտող նյութեր, ինչպիսիք են նավթը, ճարպը, ծանր մետաղները և աղբը ճանապարհներից, ավտոկայանատեղերից և այլ անթափանց մակերեսներից տեղափոխել ջրային ուղիներ:

Թափոնների ոչ պատշաճ հեռացում: Կենցաղային թափոնների, կոյուղաջրերի և աղբի ոչ պատշաճ հեռացումը կարող է հանգեցնել ջրի աղբյուրների աղտոտմանը պաթոգեններով, սննդանյութերով և այլ աղտոտիչներով:

Լեռնահանքային արդյունաբերություն: Հանքարդյունաբերությունը կարող է ծանր մետաղներ, ծծմբային միացություններ և այլ թունավոր նյութեր արտանետել ջրային մարմիններ՝ աղտոտելով խմելու ջրի աղբյուրները և պատճառելով էկոլոգիական վնաս:

Նավթի արտահոսք: Տրանսպորտային նավերից, ծովային հորատման հարթակներից կամ խողովակաշարերից նավթի պատահական արտահոսքը կարող է հանգեցնել մեծ քանակությամբ նավթի արտանետմանը ջրային մարմիններ՝ առաջացնելով զգալի աղտոտում և վնասելով ջրային էկոհամակարգերին:

Խնդիրներ

1. Ինչո՞վ են իրար նման և ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում հալոգենները:
Նմանություններ:
Հալոգենները VII խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերն են: Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում 7 էլեկտրոն են պարունակում: Հալոգենները ոչ մետաղներ են: Ուժեղ օքսիդացնողներ են:
Հալոգենները միմյանցից տարբերվում են նրանով, որ միացություններում ունեն տարբեր օքսիդացման աստիճան: Հալոգենների քիմ. ակտիվությունը կարգաթվի մեծացման հետ թուլանում է:

2. Հակիրճ նկարագրեք հալոգենների կարևորագույն  միացությունները:
Հալոգենները ջրածնի հետ փոխազդելով՝ առաջացնում են հալոգենաջրածիններ: Հալոգաջրածնական թթուներն են՝ HF, HCI, HBr, HJ: Հալոգենները թթվածնի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում: Հալոգենները թթվածնի հետ առաջացնում են օքիսիդներ: Հալոգենների առաջացրած օքսիդներին համապատասխանում են թթուները:

3. Կարգաթվի մեծացմանը զուգնթաց՝ ինչո՞ւ և ինչպե՞ս են փոխվում հալոգենների հատկությունները:
Հալոգենների քիմ. ակտիվությունը կարգաթվի մեծացման հետ թուլանում է: Հալոգենները ուժեղ օքսիդացնողներ են, ընդ որում խմբում կարգաթվի մեծացման հետ օքսիդացնող հատկությունը թուլանում է:

4. Ի՞նչ վալենտականություններ կարող է դրսևորել բրոմն ավելի մեծ էլեկտրաբացասկանությամբ քիմիական տարրերի հետ միացություններ առաջացնելիս: Պատասխանը հիմնավորեք՝ համապատասխան քվանտային բջիջները պատկերելով և բրոմի ատոմի՝ հիմնական վիճակից գրգռված վիճակներին անցումը ցուցադրելով:

5. Ո՞ր տարրը վերականգնող հատկությունների երբեք չի դրսևորում, ինչո՞ւ:
Բոլոր հալոգենները, բացի ֆտորից, ցուցաբերում են վերականգնող հատկություններ: Ֆտորի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում թափուր օրբիտալներ չկան:

6. Հալոգենաջրածնական թթուներից ո՞րը չի կարելի պահել ապակե անոթում, ինչո՞ւ:
Հիդրոհալաթթուները երկուական թթուներ են, որոնք կազմված են ջրածնից և հալոգեններից մեկից (ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ): Դրանցից հիդրոֆլորաթթուն (HF) այն հիդրոհալաթթունն է, որը հնարավոր չէ պահել ապակե տարայի մեջ: Դրա պատճառն այն է, որ հիդրոֆտորաթթուն փոխազդում է ապակու հետ, մասնավորապես, ապակու սիլիցիումի երկօքսիդի (SiO2) բաղադրիչի հետ՝ առաջացնելով սիլիցիումի տետրաֆտորիդ (SiF4) և ջուր (H2O): Այս ռեակցիան թուլացնում է ապակին՝ հանգեցնելով դրա կոռոզիայի և հնարավոր կոտրման:

7. Հալոգենաջրածնկան թթուներից որի՞ դիսոցման աստիճանն է ամենամեծը, և որի՞նը՝ ամենափոքրը: Ինչո՞ւ:
Հալոգենաջրածնական թթուներն են՝ HF, HCI, HBr, HJ: HJ դիսոցման աստիճանը ամենամեծն է:

8. Ինչպիսի՞ն է քիմիական կապը հալոգենների և հալոգենաջրածինների մոլեկուլներում:
Հալոգենաջրածինների մոլեկուլում քիմ. կապը կովալենտ բևեռային է, որը առաջանում է ջրածնի և հալոգենի արտաքին էներգիական մակարդակի էլեկտրոնների զույգման հաշին:

9. Դասավորեք հետևյալ թթուները՝ ըստ ուժի նվազման:
ա. HBrO,     HBrO2,      HBrO3,    HBrO4
HBrO4 > HBrO3 > HBrO2 > HBrO

բ. HBrO3,       HClO3,     HJO3
HClO3 > HBrO3 > HJO3

գ. HCl,         HF,       HJ,      HBr
HCl > HBr > HF > HJ:

Էջ 51

1. Ինչպիսի՞ն է քլորի վալենտային շերտի էլեկտրոնային կառուցվածքը:

2. Քանի՞ կենտ էլեկտրոն կա քլորի ատոմի վալենտային շերտում (հիմնական վիճակում):
Քլորի ատոմի վալենտական թաղանթում (հիմնական վիճակ) կա ընդամենը 1 կենտ էլեկտրոն։

3. Ինչո՞ւ քլորի հաևաբերական ատոմային զանգվածն արտահայտվում է կոտորակային թվով՝ Ar (Cl) = 35,5:
(75.77% • 35) + (24.23% • 37) = (0.7577 • 35) + (0.2423 • 37) ≈ 26.5375 + 8.9771 ≈ 35.5146:

4. Ինչո՞ւ է լաբորատորիայում հարմար չէ քլոր ստանալ՝ նատրիումի քլորիդի հալույթը կամ լուծույթի միջոցով հաստատուն էլեկտրական հոսանք անկացնելով:
Քլորը սուր հոտով գազ է, դրա պատճառով էլ հարմար չէ:

5. Նախորդ գլխից ձեր ստացած տեղեկություններն օգտագործելով՝ փորձեք գրել քլորի ստացման համար պիտանի որևէ այլ ռեակցիայի հավասարում:
2KMno4 + 16HCI- > 2KCI + 2MnCI2 + 5CI2 + 8 ↑ H2O:

6. Նկարագրեք քլորի հիմնական ֆիզիկական հատկությունները:
Քլորը սուր հոտով, դեղնականաչավուն գազ է:

7. Ի՞նչ է քլորաջուրը, ի՞նչ է քլորի հիդրատը:
Քլորը լավ լուծվում է ջրում, նրանից կարող ենք լուծույթ ստանալ, իսկ այդ լուծույթի անունը կոչվում է ՝ քլորաջուր:
Ջրի մեջ քլոր անցկացնելիս դեղնականաչավույն բյուրեղներ են առաջանում, դա քլորի հիդրատն է:

8. Բացատրեք, թե ինչո՞ւ ծծմբի հետ փոխազդելիս երկաթը վերածվում է Fe+2 իոնի, իսկ քլորի հետ փոխազդելիս Fe+3 իոնի:
Քանի որ քլորն ավելի էլեկտրաբացասկան տարր է, քան ծծումբը, այդ պատճառով:

9. Ի՞նչ է ,,կրակե անձրևը,, ե՞րբ է նման անձրև ,,տեղում,,:

10. Ո՞ր քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերը կարող են օքսիդացնել քլորիդ իոնը:
Ֆտոր:

11. Հետևյալ լուծույթներից ո՞րը չի կարող գոյություն ունենալ, ինչո՞ւ ֆտորաջուր, քլորաջուր, բրոմաջուր:
Ֆտորաջուր:

12. Գրեք ստորև թվարկված մետաղների ու քլորի միջև քիմիական ռեակցիաների հավասարումները: Յուրաքանչյուր դեպքում ցույց տվեք էլեկտրոնների փոխանցումը:
ա. բարիում
բ. ալյումին
գ. կալիում
դ. ցինկ:

Էջ 55

1. Ինչպե՞ս կարելի է քլորաջրածին ստանալ:
Լաբորատորիայում քլորաջրածին ստանում են պինդ նատրիումի քլորիդի ու խիտ ծծմբական թթվի միջև փոխազդեցությունից:

2. Ինչո՞ւ քլորաջրածինը չենք կարող հավաքել ջրի վրա:
Քլորաջրածինը չենք կարող հավաքել ջրի վրա, քանի որ քլորաջրածինը ջրում լավ է լուծվում:

3. Ինչպիսի՞ն է քիմիական կապը քլորաջրածնի մոլեկուլում: Պատկերեք այդ կապի առաջացումը:
Քլորաջրածինը մոլեկուլում քիմիական կապը կովալենտ բևեռային է:

4. Գրեք հետևյալ բյուրեղային քլորիդների ու խիտ ծծմբական թթվի միջև տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաների հավասարումները:
ա. MgCl2
MgCl2 + H2SO4 = MgSO4 + 2HCl

բ. LiCl
LiCl + H2SO4 = LiHSO4 + HCl
2LiCl + H2SO4 = Li2SO4 + 2HCl

գ. FeCl3
2FeCl3 + 3H2SO4 = Fe2(SO4)3 + 6HCl:

5. Ինչպե՞ս կարելի է իրականցացնել հետևյալ փոխարկումները.
H2 → HCl → Cl2 → NaCl → HCl →CaCl2 → CaSO4
H2 + Cl2 = 2HCl
4HCl + MnO2 = MnCl2 + Cl2 + 2H2O
Cl2 + 2NaBr = 2NaCl + Br2
NaCl + H2SO4 = NaHSO4 + HCl
2HCl + CaCO3 = CaCl2 + CO2 + H2O
CaCl2 + H2SO4 = CaSO4 + 2HCl:

Էջ 58

1. Հակիրճ նկարագրեք հալոգենների հիմնական կիրառությունները:
Հալոգեններն ու դրանց միացություններն ունեն մեծ կիրառություն կենցաղում, քիմ. արդյունաբերություն, բժշկության մեջ, տնտեսությունում:

2. Ի՞նչ հետևանքների կարող է հանգեցնել ֆտորի պակասը կամ ավելցուկը մարդու օրգանիզմում:
Ֆտորի պակասը բերում է ատամների քայքայման պատճառ:

3. Ի՞նչ հետևանքների կարող է հանգեցնել յոդի պակասը կամ ավելցուկը մարդու օրգանիզմում:
Յոդի պակասը նաև ավելցուկը բերում է վահանաձև գեղձի խանգարման՝ հանգեցնելով խպիպ հիվանդությունը:

4. Ի՞նչ է ժավելաջուրը, ինչպե՞ս է ստացվում, ի՞նչ կիրառություն ունի կենցաղում:
Քլորը նատրիումի հիդրօքսիդի հետ փոխազդելիս ստացվում է ժավելաջուր:

5. Ի՞նչ է քլորակիրը, ո՞րն է այդ նյութի կիրառությունը:
Քլորակիրը ստանում են քլորի և հանգած կրի՝ կալցիումի հիդրօքսիդի փոխազդեցությունից:

6. Բրոմի ո՞ր միացություններն են կիրառվում լուսանկարչության բնագավառում:
Հիմնված է լուսանկարչությունը լույսի ազդեցության տակ արծաթի բրոմիդի քայքայման վրա: Լուսաժապավենի վրա սև պատկերն անջատված է մետաղական արծաթի մանրագույն մասնիկներից:

7. Ո՞ր նյութն է կենցաղում հաճախ բրոմ անվանում, ի՞նչ նպատակով է այդ նյութն օգտագործվում:
Բրոմ են անվանում կենցաղում նատրիումի բրոմիդը, օգտագործվում է բժշկության մեջ: Օգտագործում են նյարդային համակարգի համար:

8. Ո՞ր բնագավառում և ի՞նչ նպատակով է կիրառվում յոդի թուրմը:
Յոդի թուրմը կիրառվում է բժշկության մեջ:

9. Ի՞նչ նպատակով է կիրառվում ֆտորաջրածինը, այդ նյութի ո՞ր հատկության վրա է հիմնված տվյալ կիրառությունը:
Ֆտորաջրածինը ակտիվ է և փոխազդում է ապակու հետ:

10. Հակիրճ նկարագրեք քլորի, աղաթթվի ու նատրիումի քլորիդի հիմնական կիրառությունները:
Քլորը կիրառվում է բժշկությունում:
Աղաթթուն կիրառվում է աղերի, կաուչուկի, ներկերի, պլասմասների արտադրություններում:
Նատրիումի քլորիդը օգտագործվում է կենցաղում:

Առաջադրանքներ

Առաջադրանք 1.  Վերցնել ջրով լցված թափանցիկ անոթ, մեջը իջեցնել նրանից փոքր թափանցիկ դատարկ բաժակ։ Դատարկ բաժակի լողալու պայմաններում արտաքինից նշել մեծ անոթում եղած ջրի մակարդակը։ Կփոխվի արդյոք ջրի մակարդակը անոթում, եթե բաժակը թեքելով մի քիչ ջուր լցնենք անոթից նրա մեջ, այնքան, որ նա նորից լողա։ Պատրաստել տեսանյութ, մեկնաբանել և պատասխանել հետևյալ հարցերին՝
ա/ Ինչու՞ է դատարկ բաժակը լողում ջրի մեջ։

Որպեսզի մարմինը լողա, անհրաժեշտ է, որ նրա վրա ազդող ծանրության ուժը հավասառակշռի դուրս հրող (արքիմեդյան) ուժով։ Մարմինների լողալու պայմանը կարելի է ներկայացնել այլ տեսքով։ Արքիմեդյան ուժը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով։
 F_ծ=F_Ա
բ/ Ինչու՞ չի սուզվում ջրի մեջ։
Արքիմեդի օրենքը. Հեղուկի կամ գազի մեջ ընկղմված մարմնի վրա ազդում է դուրս մղող մի ուժ, որն ուղղված է ուղղաձիգ դեպի վեր, հավասար է մարմնի արտամղած հեղուկի կամ գազի կշռին և կիրառված է դուրս մղվող մարմնի ծանրության կենտրոնին։ Այդ ուժի մեծությունը որոշվում է մարմնի վրա գործադրված ճնշման ուժերի տարբերությամբ։ Եթե դուրս մղող ուժը փոքր է մարմնի կշռից, ապա մարմինը սուզվում է, իսկ եթե հավասար է՝ լողում է հեղուկում։
գ/ Ի՞նչ ես կարծում, ե՞րբ կսուզվի բաժակը ջրում ամբողջությամբ և ի՞նչ տեղի կունենա ջրի մակարդակի հետ։ Եզրակացությունդ ապացուցիր փորձով և ներկայացրու տեսանյութի մեջ։
Բաժակը կսուզվի ջրի մեջ երբ բաժակի մեջ ամբողջությամբ ջուր լցնեն, իսկ ջրի մակարդակը կբարձրանա։

Առաջադրանք 2.  Անոթի ներքևում գտնվող անցքից ջուր է դուրս հոսում: Ինչպե՞ս անել, որ ջրի շիթն անընդհատ դուրս հոսի հաստատուն ճնշման տակ, անկախ այն բանից, որ ջրի մակարդակն անոթում աստիճանաբար պակասում է։

Առաջադրանք 3. Լուցկու հատիկը հորիզոնական դիրքում այրվելիս միշտ ծռվում է դեպի վեր և ոչ դեպի ներքև կամ կողք: Դա կարող է տարօրինակ թվալ։ Կորցնելով մեխանիկական ամրությունը այն պետք է ծռվեր ներքև ծանրության ուժի ազդեցության տակ: Ինչո՞ւ այդպես չէ։